11 kwietnia 2017 w kluboksięgarni FiKa mieliśmy okazję omawiać problem świadomości. Dyskusja dotycząca zagadnień filozofii umysłu trwała od godz. 17.00 do 18.30. Wydarzenie było częścią organizowanego przez nas cyklu spotkań z filozofią dla młodzieży gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej.
Współczesna problematyka filozofii umysłu
Nieuwzględnienie świadomości czyni problem umysł-ciało zdecydowanie mniej interesującym. Uwzględnienie świadomości sprawia, że wydaje się on beznadziejny./Thomas Nagel
Możemy wyróżnić dwa główne zagadnienia podejmowane na gruncie filozofii umysłu: (1) „trudny” problem związany ze świadomością oraz (2) problem psychofizyczny. Warsztaty miały na celu przybliżenie powyższej problematyki i wskazanie na to, że są one ze sobą ściśle powiązane.
Trudny problem świadomości
W tradycji kartezjańskiej formułuje się kryteria rozróżniania tego, co mentalne od tego, co fizyczne. Nasze życie mentalne wyróżnia się subiektywnością, jakością, nieprzestrzennością oraz intencjonalnością. Świat fizyczny najczęściej jest opisywany jako obiektywny, ilościowy, przestrzenny i nieintencjonalny. Na początek omówiliśmy wymienione cechy.
Wskazaliśmy na to, że nauki przyrodnicze dążąc do jak najbardziej obiektywnego opisu świata eliminują subiektywny punkt widzenia, który należy wiązać ze świadomością. Skupiając się na ilościowych aspektach świata, takich jak fale akustyczne czy fale świetlne, nauki te pomijają jakościowy aspekt, który należy wiązać z doznaniami, na przykład: “jak to jest słyszeć dźwięk trąbki?” czy “jak jest doznawać czerwień róży?”.
Dla nauk kognitywnych podanie sposobu, jak nasz mózg pamięta, rozumuje czy percypuje nie będzie stanowić większego problemu. Prędzej czy później na gruncie nauk kognitywnych zostaną podane modele wyjaśniające powyższe procesy, ponieważ nauki kognitywne skupiają się na obiektywnych i ilościowych aspektach pracy naszego mózgu. Tajemnicą zaś jest to, jak nasz mózg może doznawać, czyli jak procesom poznawczym mogą towarzyszyć wszelkiego rodzaju wrażenia. To stanowi tak zwany „trudny” problem dotyczący świadomości.
Za istnieniem takiego problemu zostały przedstawione i omówione argumenty: (1) “Jak to jest być nietoperzem?” Thomasa Nagela, (2) “Czego nie wiedziała Mary?” Franka Jacksona oraz (3) z “Filozoficznych zombie” Davida Chalmersa. Wspomniane przez nas argumenty wskazywały na istnienie luki eksplanacyjnej. Z naszej wiedzy na temat świata fizycznego nie sposób wydedukować tego, jak to jest doznawać, na przykład czerwień róży.
Problem psychofizyczny
Problem relacji między tym, co mentalne a tym, co fizyczne formułuje się za pomocą kategorii przyczynowości. Jak coś cechującego się nieprzestrzennością (mentalne) może oddziaływać przyczynowo na coś cechującego się przestrzennością (fizyczne)? Innymi słowy jak moje pragnienie napicia się wody może powodować ruch ręki i sięgnięcie po szklankę? Najogólniej problem psychofizyczny polega na wskazaniu na to, jak coś subiektywnego, jakościowego, przestrzennego oraz intencjonalnego może stanowić część świata fizycznego, który z gruntu jest obiektywny, ilościowy, przestrzenny i nieintencjonalny.
Zazwyczaj jak pytamy, czym jest ból, to odpowiadamy, że jest to nieprzyjemne odczucie. Natomiast filozofowie będą zainteresowani wyjaśnieniem, jak ból, który cechuje się tym, że jest odbierany z perspektywy pierwszoosobowej (jest on subiektywny i jakościowy) może stanowić część świata fizycznego. Właśnie to stanowi zagadkę metafizyczną, która porusza tak wielu filozofów.
Bibliografia
- Nagel, Jak to jest być nietoperzem?, [w:] Widok znikąd, Aletheia, Warszawa 1997.
- Chalmers, Świadomy umysł, PWN, Warszawa 2010.
- Searle, Umysł. Krótkie wprowadzenie, Rebis, Poznań 2004.
- Bremer, Wprowadzenie do filozofia umysłu, WAM, Kraków 2010.
