Eksperymenty myślowe są nazywane dźwigniami naszej wyobraźni, pompą intuicji. Używa się ich jako narzędzi krytycznych, ale mają one też za zadanie rozjaśnić nam naszą wiedzę o świecie, a w pewnych przypadkach również zmienić nasze rozumienie nas samych. Pozostaje oczywiście kwestią dyskusyjną, czy faktycznie stanowią one wartościowe narzędzia poznawcze.
O eksperymentach myślowych mieliśmy okazję w tym miesiącu mówić dwukrotnie: 14 marca 2017 r. w godz. 17:00 – 18:30 w kluboksięgarni FiKa w ramach organizowanego przez nas cyklu spotkań z filozofią dla młodzieży oraz 16 marca 2017 r. na zaproszenie Gimnazjum nr 9 w Szczecinie.
Co to są eksperymenty myślowe?
Istotą filozofii jest to, by rozpocząć od czegoś tak prostego, że nie wydaje się godne uwagi – i zakończyć na czymś tak paradoksalnym, że nikt w to nie uwierzy.”/Bertrand Russel
Na początek omówiliśmy dwa przykłady eksperymentów fizycznych: z kotem Schrödingera oraz eksperyment Galileusza (swobodny upadek ciał). Eksperyment rzeczywisty polega na wywołaniu pewnego zdarzenia w celu obserwacji jego skutków (Brożek, Jadacki 2012: 5-6). Eksperyment myślowy to z kolei przedstawienie pewnego stanu rzeczy – zakładamy, że dany stan rzeczy zachodzi i jego efekty przewidujemy za pomocą wnioskowania (tamże).
„Celem filozofów nie jest poszerzanie wiedzy, ich celem jest lepsze zrozumienie. To znaczy, nie zmierzają oni do ustalenia prawd, które mogłyby nie zostać odkryte, lecz dążą do rozjaśnienia terminów, za pomocą których wyrażamy prawdy już znane.” /Michael Dummett
Jaką funkcję pełnią eksperymenty myślowe w filozofii? Do ich zadań należy między innymi:
- udowodnienie tezy,
- pokazanie konsekwencji naszych rozumowań,
- pokazanie luki w naszym rozumowaniu,
- ujawnienia ukrytych przesłanek naszego rozumowania.
Eksperymenty myślowe – wybrane przykłady
Podjęliśmy się także analizy kilku przykładów filozoficznych eksperymentów myślowych. Dotyczyły one takich zagadnień jak:
- tożsamość osobowa:
- zepsuty teleport (czy osoba po teleportacji jest nadal mną ? Jeśli tak, to dlaczego? Czy teleportacja nie jest przypadkiem samobójstwa?),
- statek Tezeusza,
- odpowiedzialność moralna: Frank i Einstein,
- hiperboliczne wątpienie: demon Kartezjański,
- qualia: Mary i widzenie kolorów,
- świadomość: chiński pokój Searle’a.
Bibliografia:
- James Robert Brown i Yiftach Fehige, „Thought Experiments”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2016 Edition), https://plato.stanford.edu/archives/spr2016/entries/thought-experiment/.
- Anna Brożek, Jacek Jadacki, „Eksperymenty myślowe w filozofii”, Filozofia Nauki 20/2, s. 5-27.
- Derek Parfit, Racje i osoby, Warszawa 2012.
